📌 جرم قسم دروغ در دعاوی کیفری و مدنی
✅ تعریف قسم دروغ
قسم دروغ (یَمین کاذب) به معنای ادای سوگند به دروغ و برخلاف واقعیت در مراجع قضایی یا سایر مواردی است که در آن، سوگند به عنوان یک دلیل شرعی و قانونی مطرح می‌شود. در دعاوی کیفری و مدنی، سوگند از جمله ادله اثبات دعوا محسوب می‌شود و در برخی موارد می‌تواند منجر به اثبات یا رد ادعا شود.
✅ مطابق ماده ۱۳۲۵ قانون مدنی، سوگند به سه نوع تقسیم می‌شود:
- سوگند بتی یا قاطع دعوا: این نوع سوگند، دلیل نهایی برای اثبات یا رد دعوا بوده و در صورت ادای آن، حکم دادگاه بر اساس آن صادر می‌شود.
- سوگند استظهاری: این نوع سوگند درماده 1333 قانون مدنی مورد تصریح قرار گرفته است :
در دعوی بر متوفی در صورتی که اصل حق ثابت شده و بقای آن در نظر حاکم ثابت نباشد حاکم می‌تواند از مدعی بخواهد که بر بقای حق خود قسم یاد کند. در این مورد کسی که از او مطالبه قسم شده است نمی‌تواند قسم را به مدعی‌علیه رد کند. حکم این ماده در موردی که مدرک دعوی سند رسمی است جاری نخواهد بود.
سوگند تکمیلی: زمانی که ادله اثباتی ناقص باشد، سوگند می‌تواند به‌عنوان دلیل تکمیلی مورد استفاده قرار گیرد
✅ جایگاه قسم در نظام حقوقی ایران
در حقوق ایران، در قانون مدنی طی مواد 1325 الی 1326 مورد بررسی قرار گرفته است
✅رکن قانونی جرم قسم دروغ
مطابق ماده ۶۴۹ و 650 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مصوب ۱۳۷۵):
“هر کس در مواردی که قانون قسم را واجب دانسته یا قابل استناد بداند، سوگند دروغ یاد کند، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس یا جزای نقدی از 82.500.0000تا 330.000.000 ریال محکوم خواهد شد.“
✅ عناصر متشکله جرم قسم دروغ
- عنصر قانونی: ماده ۶۴۹ قانون مجازات اسلامی.
- عنصر مادی: ادای سوگند دروغین در دعوی حقوقی یا جزائی .
- عنصر معنوی: سوءنیت عام (علم به کذب بودن قسم) و سوءنیت خاص (قصد فریب قاضی یا مراجع قانونی).
✅ نحوه اثبات جرم قسم دروغ
- شهادت شهود
- اقرار شخص مرتکب
- بررسی سایر ادله و قرائن موجود در پرونده
📌 شهادت دروغ :
✅ عنصر قانونی :
جزای نقدی اصلاحی 1403/3/30)- هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به 82,500,000 تا 330,000,000 ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
تبصره – مجازات مذکور در این ماده علاوه بر مجازاتی است که در باب حدود و قصاص و دیات برای شهادت دروغ ذکر گردیده است
✅ عنصر مادی : شهادت دروغ نزد مقاماات رسمی در دادگاه
عنصر روانی : مرتکب باید نسبت به انجام این امر عالمدا عامدا مرتکب شود فلذا اگر از روی سهو و اشتباه مثلا اشکال در حافظه شهادت دروغ بدهد و بعبارتی سونیت نداشته باشد جرم مذکور ثابت نمی شود
📌 نحوه اثبات جرم شهادت دروغ
✅ جرم شهادت دروغ از طریق ادله اثبات دعوا قابل اثبات است:
- اقرار خود شاهد مبنی بر دروغ بودن شهادت
- وجود تناقض در اظهارات شاهد در مراحل مختلف دادرسی
- شهادت سایر شهود مبنی بر کذب بودن شهادت ارائه‌شده
- اسناد و مدارک رسمی که مغایرت شهادت را ثابت کند
📌 تأثیر شهادت دروغ بر روند دادرسی
- در دعاوی کیفری
اگر شهادت دروغ موجب محکومیت ناعادلانه فردی به مجازات سنگین (مانند قصاص یا حبس طولانی‌مدت) شود، شاهد دروغگو مسئولیت کیفری سنگین‌تری خواهد داشت.
شهادت دروغ ممکن است موجب تضییع حق مالی طرف مقابل گردد. در چنین مواردی، شاهد دروغگو ممکن است ملزم به جبران خسارت شود.
📌 راهکارهای مقابله با شهادت دروغ در نظام قضایی ایران
- تشویق شهود به رعایت صداقت از طریق ضمانت اجراهای قانونی
- بررسی دقیق سوابق شهود و اعتبارسنجی اظهارات آنان
- استفاده از سایر ادله اثباتی مانند اسناد، اقرار و کارشناسی رسمی
- برخورد قاطع و مجازات قانونی برای جلوگیری از سوءاستفاده از شهادت
✅ ایات و روایات در خصوص شهادت و قسم دروغ :
﴿وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا﴾
[ الفرقان: 72]
و آنان كه به دروغ شهادت نمى‌دهند و چون بر ناپسندى بگذرند به شتاب از آن دورى مى‌جويند.
وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثِيمٍ
وای بر هر دروغگوی گنهکار، ( ایه 7 سوره جاثیه )
